İnsan fenomeni

Çox müəmmalı və sirli bir mərhələni keçirik. Bəzən mənə elə gəlir, nəhəng bir yoldayıq, bəşəriyyət dumana düşüb. Duman üçün faralar işə yaramır, texnologiya dalana dirənib və bu yolda olan hər kəs və hər kəs son model avtomobilində olan da, köhnə dağılmaq üzrə olan maşının sərnişinləri də ilişiblər. Yol qaydaları səs ucaldanlarla qışqıran polislərlə “nizamlansa da”  onlar da işin mübhəmliyində boğulublar. Bu anda  gözlərimin önündə  insan fenomenin nəhəngliyi canlanır.  Artıq ikinci yüz illikdir insan özünə potensial qoyur. Artıq ikinci yüz illikdir insan elmin qüdrətinə inanır və bu inancı onda elə arxayınlıq yaradıb ki, o artıq  özünü ona təslim edib. Məşhur bir ibarə var deyirlər ki, əslində psixologiya elmi dinin qucağında doğulub, amma dindən fərqli olaraq o sizi cəhənnəm odu ilə qorxutmur. Bəli, insan kilsə, məscid əvəzinə  psixoloqa üz tutdu, çünki təhdid edilməkdən, qorxudan canını qurtarırdı. XX əsr insana məsuliyyətsizlik bəxş etdi. Bu məsuliyyətsizlik  insana iki nəhəng Dünya müharibəsi və Yer kürəsinin qlobal çaxnaşmasını (ekoloji və siyasi)  bəxş etdi. Tanrı öldü, sizi təbrik edirəm, qazandınız, amma özünüzü Tanrının ölümsüzlüyünü qeyd edən nasistlərin və kommunistlərin qucağında tapdınız. Onlar Tanrının heçliyində və nihilizmində qərq olarkən, insanlar konslagerlərdə, qaz kameralarında boğuldular. Bəli, insan fenomeni  bizə - bəşəriyyətə bunu gətirdi. Tanrı səhnədən çəkildi və dedi: “Buyur, idarə et, sənindir meydan”.  İnsan futbol meydançası görmüş uşaq kimi  topunu götürüb yüyürdü, amma topunun partlayacağını təxmin etmədi.

 İndi dumanlı yolda qalmışıq, insana dəfələrlə aciz olduğu xatırladılmasına baxmayaraq, o bir virusluq canını götürüb yenə konispiralogiyalar istehsal edir və  müxtəlif təxminlərlə özünü ovundurur və bu zaman qəbilə fetişizmindən can qurtara bilməyən şaman kimi gülünc olduğunun fərqində deyil. Bəli, iki yüz ildir insanı istehsal edilən kinolar, sənədli filmlər, dünyanın idarə olunması haqqında yazılan saysız kitablar iki şeyə inandırıb:

1 . Onlar hər bir əməlin insanın başının altından çıxdığına inanırlar. Onlar insan fenomeninə Tanrıdan daha çox ibadət edirlər.

2 .   Reallıqla, yalanın sərhəddini itirdilər. Dövlər öz  əvvəlki mexanizmini itirərək onlar üçün ya daim tam həqiqət taxtı, ya da yalan mərkəzi kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Bu zaman orta həddi gözləyən insan meyarı ortadan qalxdı.

 İndi cəmiyyətin küçələrdən çəkilməməyinə, reallığı qəbul etməməyinə təəccüblənməyin. Çünki onlar hələ də insan amilinə inanırlar. Halbuki illərdi pərdələnmiş  dini inancımız da insanın ali zirvələrə qalxmasını  istisna etməyib. Amma.... Bəli, bu amma çox böyük məsələdir. Alimlərdən biri deyir ki, qalaktikaların çoxluğu və kəşflərin limitsizliyi bizə Yer kürəsinin nə qədər xırda olduğunu və bizim bu kainatda nə qədər  balaca bir yer tuduğumuzu sübut etdi. Amma insan  neylədi? O bu kəşfin təkəbbüründə boğularkən qapını bir gözə görünməz döydü. Qapını açan insan orada heç kəsin olmadığını görüb örtdü. Çünki insan elmin gözəgörünməzləri təsdiq etdiyini bilsə də, onları görmək qabiliyyətini hələ özündə inkişaf etdirə bilməyib. İnsan öz potensialını nə qədər zəngin, populyar olmasına və rifahına xərcləyib, onun inanc sistemində psixoloq var, amma bu da yarımcıqdır.

                Bu mövzunu  o ki var uzada bilərəm. Tanrının  özünə sərmayə qoy, ucal, elm sahibi ol tövsiyəsini arxa plana atan insan, öz yaratdığı elmin acızliyini dərk etdi. Çünki elm mənəviyyatsız olduqda ancaq kütlə  yaradar və o kütlə də  istənilən halda nəzarətdən çıxar. O kütlə tamaşaçıdır, onun Romadakı qladiator döyüşlərini izləyənlərdən elə fərqi yoxdur. Onlar Yəməndə açlıqdan və vəbadan qırılan körpələrə göz yumurlar, Çində uyğurlara, Hindistanda müsəlmanlara, rohincalılara, fələstinlilərə, bosniyalılara, Afrikada milyonlarla ac insanlara  sadəcə olaraq tamaşaçıdılar. Onlar ilk böhranda iflasa uğradılar. Tualet kağızları üstündə vuruşdular, göndərilmiş maskaları verməkdən imtina etdilər və az qala dəniz quldurluğuna qurşandılar...
           Bəli, dumanda insan  dayanmalıdır. Duman çəkilənə kimi, tufan yatana kimi bir sığınacaq tapıb özünü, ailəsini qorumalıdır. Bu zaman isə iki yüz ildir başına qoyduğu “papağı”  qabağına qoyub düşünməlidir: Harda səhv etmişəm? Harda?.....