Nəzarəti tam ələ keçirtmək diləyi ilə...

İnsan uzun bir yol qət edir. Hər birimiz doğulandan bu uzun yolda mübarizə aparır və Qəzali demiş qozu qabığından azad etməyə çalışırıq. Kimi bunun mümkünsüzlüyünə inanaraq elə qoz qabığında qalar, kimi qırar, pərvazlanar. Qozu qabığından azad etməyə cəhd edərkən ağıla qolf topu gəlir. Hamımızın birlikdə qolf topu boyda bir dünyada bir qoz qabığında yaşadığını təsəvvür etsək, nə boyda mübarizə aparacağımız bizi dəhşətə gətirə bilər.

Yarandığımızdan bəri bütün canlıların, təbiətin, sevdiklərimizin, getdiyimiz məktəbin, ən sevdiyimiz yeməyin hətta evdəki pişiyiniz belə qolf topu boyda bir dünyada yaşadığını və sizin də bunu kənardan izlədiyinizi düşünün. Əlinizə bir qolf topu alın və bunu xəyal edin. Təyyarə səfərlərində balaca bir pəncərədən baxaraq dünyanın nə qədər kiçik və insanın orada nə qədər balaca yer tutduğunu dərk edirik. O kiçik anda beynimizdə suallar doğar və çox şeyi götür- qoy edərik.

Bir də bu xəyalı dünyadan kənardan təsəvvür edək. Bir insanın həcm olaraq bu dünyadakı yerini və dünyanın bu kainatdakı yerini təsəvvür etməyə çalışaq. Qolf topuna istiqamət verə bilmərik. Bəşəriyyətin inkişafı və insanlığın özü üçün inkişaf etdirdiyi qatı sistemin yalnız müəyyən siniflərə xidmət etməsi, möhtəşəm bir kainatın bir parçası olaraq yaradılmışkən öz aramızda min illərin çırpışması ucbatından bu qolf topuna istiqamət verə bilmirik. Xəyal gücümüzü tırtılın kəpənəyə çevrilməsi kimi görürəm. Axı, hər tırtıl kəpənək olmaz ki... Bu tırtılın fərqli bir növ və ya məkanına görə dəyişmir. Həmin tırtılın kəpənəyə çevrilməsi öz daxilində bir hücrə yaratmasından qaynaqlanır. Elm adamları sanki bəşəroğluna bir mesaj olaraq bu hüceyrəyə "Xəyalpərvər hüceyrə" adını qoyublar. Yəni bir tırtıl daxilində bir xəyalpərvər hüceyrə yarada bildiyi an kəpənəyə çevrilə bilir. Bax, o zaman o kəpənək öz qolf topunun sərhədlərini aşa bilir.
Həcm olaraq hələ nə əvvəlini, nə də sonunu bilmədiyimiz bu yerdə çox kiçik bir yer tuturuq. Amma bizə verilmiş xəyal gücümüzlə bu qolf topunu çözə bilərik. Bu elə bir sistemdir ki, təkbaşına qətiyyən var olmaz. Hər bir şeyin öz yeri var və hər bir şey özü-özlüyündə bir bağ yaradır.
Hamımızın elm adamı olması mümkün deyil. Amma düşünsək ki, olduğumuz yer bir qolf topu və hər birimiz bir tırtılıq. Bunu hiss edən an nə qədər dəyərsiz olduğumuzu və eyni zamanda bizsiz bu sistemin var ola bilməyəcəyini dərk etmiş oluruq.

Bu yaxınlarda məşhur rejissor və aktyor olan Denzel Vaşinqtonun universitet tələbələri qarşısında çıxışını dinlədim. Çıxışı motivasiya və gələcək barədə idi. Bir nüansı çox bəyəndim: İnsan övladının bir missiyası olduğundan bəhs edirdi. Tanrının bütün işlərdən önə qoyulmasını və bütün işlərdə onu unutmamağı tövsiyə edirdi. Ən önəmlisi isə biz insanlara hansısa missiyanın tapşırılmasının əhəmiyyətindən danışırdı: “Siz hər gün yuxudan oyandıqda ona şükür edin. Şükür edin ki, sizi seçib, şükür edin ki, siz bir missiyanın ardıncasız. Siz insanlara nələrisə bəxş edib, nələrdəsə faydalı olacaqsınız”.

Bəli faydalı... Məhz bu hiss dünyada milyonlarla dollardan və bahalı avtomobillərdən qiymətlidir. Əgər bu olmasa biz nə qədər dəyərsiz olduğumuzu dərk edirik. Niyə lazımıq? Nə üçün varıq? Biz bu dünyaya niyə gəlmişik? Həyatın mənası nədir? Bütün bu suallar yalnız bir cavabı var: Sən lazımlı adamsan...

Mütaliəm bədii filmlərə, bədii filmlər sənədli filmlərə yer vermək üstündə dava salanda fürsətdən istifadə edib Volteri oxudum. Onun hər kəsin dilindən düşməyən “Kandid” əsəri yerinə “Zadiq” əsərini bəyəndim. Bütün əsər boyunca nəhəng bir suala cavab axtarılırdı: İnsan niyə əzab çəkməlidir? Əsər boyunca baş verən hadisələr, insanı bu suala daha da fokuslayırdı: Niyə, axı, niyə? Sonda səbrini basıb ömrünün sonuna kimi yolçuluq edən Zadiq hikməti öyrənir. Hikmət isə sənin şər bildiklərində bir xeyir vardır. Qoz qabığından azad ol, bu qozun yetişdiyi budaq var, budağın ağacı var, ağacın kök atdığı torpaq var, oksigeni var, hidrogeni var və bütün bunları idarə edən nəhəng bir sistem var. Bəli var ki, var...
Yazını Rokfellerin bir cümləsi ilə bitirmək istərdim: Sahib olmaq heç bir şeydir, əsas nəzarətdir. Hərçənd Rokfeller bunu siyasi anlamda deyib, mən daha mənəvi formata salım: Bizə verilən ömürə sahib olmaq kifayət etmir, onun üzərində nəzarətə tam malik olmalıyıq. Nəzarəti tam ələ keçirtmək diləyi ilə...